Πιρανέζι, Τζοβάννι Μπατίστα

(Piranesi, Μολιάνο, Βένετο 1720 – Ρώμη 1778). Ιταλός χαράκτης, αρχιτέκτονας και διοκιμιογράφος. Ο μεγαλύτερος Ιταλός χαράκτης του 18ου αι. προτιμούσε να αυτοκαλείται βενετσιάνος αρχιτέκτονας· κι αυτό όχι μόνο επειδή η πρώτη του διαμόρφωση στη Βενετία κοντά στον θείο του Ματέο Λουκέζι ήταν πράγματι αρχιτεκτονική, αλλά κυρίως επειδή δημιούργησε την τεράστια χαρακτική παραγωγή του (περισσότερα από χίλια χαρακτικά και άλλα τόσα περίπου σχέδια) και τα θεωρητικά κείμενά του, για να εκφράσει με υψηλότατο κριτικό πνεύμα μια πρωτότυπη αρχιτεκτονική σύλληψη. Το 1740, σε ηλικία είκοσι ετών, ο Π. εγκαταστάθηκε στη Ρώμη ως σχεδιαστής της πρεσβείας της Βενετίας. Εκεί μελέτησε την πλούσια συλλογή χαρακτικών έργων του καρδινάλιου Κορσίνι και διδάχτηκε από τον Σικελό Βάζι την τεχνική της χαρακτικής με ακουαφόρτε. Το 1743 δημιούργησε τα 12 χαρακτικά της σειράς Πρώτο μέρος αρχιτεκτονικής και Προοπτικών, στα οποία η αναπαραστατική ψυχρότητα της σχολής του Βάζι συνδυάζεται με μια πιο ζωντανή αίσθηση της σκηνογραφίας, εμπνευσμένη από την παράδοση των Μπιμπιένα. Ύστερα από μικρή παραμονή στη Βενετία, όπου γνώρισε την τέχνη του Τιέπολο, του Μάρκο Ρίτσι και του Καναλέτο και ένα σύντομο ταξίδι στη Νάπολη, το 1745 επέστρεψε οριστικά στη Ρώμη και άρχισε να εργάζεται στις σειρές Καρπίτσια και Φανταστικές Φυλακές, που αποτελούν ένα βήμα προώθησης της φανταστικής διατύπωσης που προμηνύει τον ρομαντισμό. Τον ίδιο χρόνο δημιούργησε και τις μικρές Απόψεις της Αρχαίας και μοντέρνας Ρώμης, που εξέδωσε ο Αμιντέι. Το 1748 δημοσίευσε τις χαλκογραφίες Αρχαιότητες της Ρώμης της εποχής της Δημοκρατίας και άρχισε να εργάζεται στη σειρά των 137 Μεγάλων Απόψεων της Ρώμης, την οποία συνέχισε μέχρι το τέλος της ζωής του και στη σειρά Ρωμαϊκές αρχαιότητες, που δημοσιεύτηκε το 1756. Στα έργα αυτά κυριαρχούν ακόμα τα φανταστικά και σκηνογραφικά στοιχεία και τονίζονται με εντυπωσιακές αντιθέσεις φωτός και σκιάς, ενώ παράλληλα αρχίζει να διαμορφώνεται η πρόθεση του Π. να αξιοποιήσει τα ερείπια της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και να τα καταστήσει πηγή έμπνευσης της τέχνης και του πνεύματος της εποχής του. Αυτή η διδακτική πρόθεση διακρίνεται εξάλλου και στον υπότιτλο της συλλογής Τρόπαια του Οκταβιανού(1753) που παρουσιάζεται ως χρήσιμη σε ζωγράφους, γλύπτες και αρχιτέκτονες. Λίγο αργότερα με την εκπληκτική σειρά Το μεγαλείο και η αρχιτεκτονική των Ρωμαίων (1761), ο Π. επενέβη στη διαμάχη των υποστηρικτών της ελληνικής και των υποστηρικτών της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και αναδείχτηκε ένθερμος θαυμαστής της τελευταίας. Δεν περιορίστηκε, όπως οι αντίπαλοι του, σε μια διανοητική επαναφορά του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, αλλά διακήρυξε την ανάγκη της έμπνευσης από τα τεκμήρια του παρελθόντος για τη δημιουργία μιας νέας και πρωτότυπης αρχιτεκτονικής. Αυτή η θερμή προσήλωση στη δημιουργική ελευθερία του καλλιτέχνη διακρίνεται στα έργα του Παρατηρήσεις... στο γράμμα της Μαριέτ καιΓνώμες για την Αρχιτεκτονική (1765) που είναι και οι σημαντικότερες μελέτες του. Στα μόνα αρχιτεκτονικά έργα του –την αναμόρφωση της εκκλησίας Σάντα Μαρία ντελ Πριοράτο, στην έπαυλη των Ιπποτών της Μάλτας, στον Αβεντίνο λόφο της Ρώμης και της πλατείας εμπρός από την ίδια έπαυλη (1764-66)– απέδειξε ακόμα περισσότερο ότι η κλασική μορφολογία θα μπορούσε να μετατραπεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποδώσει νέες και πρωτότυπες αξίες με γραφικό και εμβληματικό χαρακτήρα. Στο διάστημα αυτό είχε εκτελέσει πολλά ακόμα χαρακτικά, ξανατύπωσε τις Φυλακές και εξέδωσε το Πεδίο του Άρεως της Αρχαίας Ρώμης, τιςΑρχαιότητες της Κόρακαι τηΔιώρυγα της Λίμνης Αλμπάνο. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε με διακοσμητικές μορφές (Αγγεία, κηροπήγια κλπ. Και Διάφοροι τρόποι διακόσμησης τζακιών. Το 1778 ταξίδεψε στην Ποσειδωνία και άρχισε σε συνεργασία με το γιο του Φραγκίσκο τις Διάφορες απόψεις... της Ποσειδωνίας. Τζοβάννι Μπατίστα Πιρανέζι: η εκκλησία της Σάντα Μαρία ντελ Πριοράτο στη Ρώμη, όπου ο καλλιτέχνης θέλησε να εφαρμόσει τις πρωτότυπες αρχιτεκτονικές αντιλήψεις του. Τζοβάννι Μπατίστα Πιρανέζι: ένα από τα περίφημα χαρακτικά του της σειράς «Φανταστικές Φυλακές».